Beana ja bussá
Beana ja bussá
Sánit luđenláhkai:
ds beana ja bussá.pdf
Čálit dahje vurke iežat dihtorii
Beatnaga dadjet leat olbmo buoremus ustit ja olbmot leat geavahan beatnaga iežaset luhtte 10 000 jagi. Sámis beana lea maiddái buorre veahkki boazobargguin dasgo dat veahkeha badjeolbmo doallat ealu čoahkis ja johttimis. Maiddái bivddus beana lea buorre veahkki.
Ságastallanfáttát:
Leago dus beana dahje bussá?
Mii dan namma lea?
Makkár du beana dahje bussá lea?
Leago du beana fárus boazobargguin?
Makkár beatnagiid namaid dieđát?
Makkár bussá namaid dieđát?
Sárggo gova mas lea beana dahje bussá.
Dovddátgo lávlagiid beatnagis dahje bussás?
Lávlagat: Gusttus lea unna beatnagaš, Vielpáža luohti
Girjjit ja máidnasat: Dielku-girjjit, Olmmoš váldá beatnaga reaŋgan -máinnas, Beana ja hávga -máinnas
Speallu: Beanastallan, Davvi Girji os.
© Sámediggi – Sämitigge – Sääʹmteʹǧǧ
Lottit
Lottit
Sánit luđenláhkai:
Sánit: ds lottit.pdf
Čálit dahje vurke dihtorii
Lottiid jienaid sáhttá fitnat guldaleamen omd. luontoportti-siidduin:
http://www.luontoportti.com/suomi/fi/linnut/
Suomen luonto-siidduin gávdno fas loddekaraoke:
http://www.suomenluonto.fi/videot/
Ságastallanfáttát:
Maid loddi bargá soajáiguin?
Mii lea reviira?
Gos lottit ásset?
Maid loddi bargá dan maŋŋá go lea monnen?
Mat moniin šaddet?
Man lottis lea iežas mánotbadji ja manin son nu lea?
Mii lottiid guhkká?
Mii lottiid skeaiká?
Moson idjaloddi jietnada?
© Sámediggi – Sämitigge – Sääʹmteʹǧǧ
Gáttis ja jávrri alde
Gáttis ja jávrri alde
Teavsttat luđenláhkai:
sátnelistu:ds gáttis.pdf
Čálit dahje vurke iežat dihtorii
Ságastallanfáttát:
Asátgo don johka-, jávre- vai mearragáttis?
Makkár šattut gáttis šaddet?
Maid gáttis sáhttá bargat?
Oažžugo gáddái mannat okto?
Maid galgá bidjat badjelii go vuolgá jávrri ala?
Mo dálvit sáhttá jávrri alde johtit?
© Sámediggi – Sämitigge – Sääʹmteʹǧǧ
Meahcis
Meahcis
Teavsttat luđenláhkai:
Meahcis-sátnelistu: ds meahcis.pdf
Beahci-sátnelistu: ds beahci.pdf
Soahki-sátnelistu: ds soahki.pdf
Čálit dahje vurke dihtorii
Ságastallanfáttát:
Mii lea meahcci?
Mii lea beahci?
Mii lea soahki?
Gos dat šaddet?
Masa daid sáhttá geavahit?
Makkár iešguđetlágan namahusaid dain geavahit?
Makkár oasit muorain leat? Oavssit, lasttat, báhcahat, goahccit, ruohtas, veattit?
Dihtetgo?
Beazi guolbmasa njalde giđđat ja dan goikadedje jáffoávnnasin. Guolmmas goikaduvvui, goarddestuvvui ja biđgejuvvui dan váras ráhkaduvvon áđain. Guolbmasis dahkkon jáffuid geavahedje láibumii, mállásiidda ja čoavjedálkkasin.
Nuortalaččat vušše guolmmasjáffuin suohkada, masa seaguhedje maid bohcco- dahje guolevuoja.
Soagis golggahedje giđđat máihlli, man sáhtii juhkat nie dahje das sáhtii vuoššat suohkada jus dasa lasihii jáffuid.
Bániid lávejedje buhtistit nu, ahte gáskkašedje soahkeovssiid, main lei ollu máihli.
© Sámediggi – Sämitigge – Sää´mte´ǧǧ
Muohtabáccit
Muohtabáccit
Báccit: Sámi oahpahusguovddáža oahppiid ráhkadan muohtabáccit SOG šilljus giđđat 2016
Muohtateáhter: Anára skuvlla mánát dálvit 2016
Ságastallanfáttát:
Makkár muohtabácciid don leat oaidnán?
Gos don leat oaidnán muohtabácciid?
Gii daid lei ráhkadan?
Leatgo ieš ráhkadan muohtabácciid?
Naba leatgo ráhkadan muohttagis muohtastálu, muohtaealliid, muohtašloahta?
Viŋkkat:
Buoremus muohtabázzemateriála lea easkka muohttán muohta, vahca. Muohttaga gánniha čohkket ovtta sadjái moadde beaivvi ovdal go dainna áigu bargagoahtit dasgo muohta geargá dalle deaddašuvvat čoahkkái.
Muohta lea vuogas materiála dasgo dat lea juohke dálvvi oažžumis.
Hutket ovttas, ahte makkár muohtabáhcciid háliidivččiidet ráhkadit ja sárgot dain govaid. Muohtabácci ráhkadeapmi gáibida ovddalgihtii plánema ja ovttasbarggu.
Muohtabácciide galggašii vuos ordnet foarpma, masa muohta biddjo garrat ja das sáhttá dalle vuollat muohttaga eret ja hábmet dakkár bácci go háliida. Unna bácciide dohkke vaikko fáhtta dahje spánnjage.
Muohttaga ii gánnit njuoskadit dallego lea ráhkadeamen muohtabácciid.
Boađus lea dehálaš, muhto maid doaibma ja ovttas bargan.
Govas Anára skuvllalaččat ráhkadit alccesit muohtateáhtera Skábmagovaide. Barggu ordnii turismabálvalusaid buvttadeaddji oahppi Eeva Mäkinen, guhte maid govvii bargobáji. Bargobáji ovdáneamis šattai govvačájáhus Sajosii.
© SOG, Sámediggi – Sämitigge – Sääʹmteʹǧǧ
Duoddaris
Duoddaris
Teavsttat luđenláhkai:
sátnelistu: ds duoddaris.pdf
Čálit dahje vurke iezat dihtorii
Ságastallanfáttát:
Makkár šattut duoddaris leat?
Mii lea gáisá?
Leatgo du ruovttu lahkosis duoddarat?
Mo ferte ráhkkanit go vuolgá duoddarii?
davvisámegiella – suomi
gáisá – vuori, lumihuippuinen
skurču – rotko (pienehkö, syvä ja kapea)
gorži – putous
leakši – laakso tunturissa (soinen, laaja)
vággi – laakso tuntureiden välissä
maras – selkämaa koivikkoa kasvava
ordarádjá – puuraja
badjeeana, badjosat – ylänkö
čearru – paljakka
duottar – tunturi
várri – vaara
ávži – rotko, kuru
© Sámediggi – Sämitigge – Sää´mte´ǧǧ
Luonddu hámit
Luonddu hámit
Teavsttat luđenláhkai:
Luondduhámit-sánit: ds luonddu hámit.pdf
Čálit dahje vurke iežat dihtorii
Girjeviŋkkat:
Luondduhámiin, sánit ja govat, gávdnojit ovdamearkka dihte girjjis Matti Morottaja: Oahpa sániid, davvisámegillii Kaisa Tapiola-Länsman. Buvttadeapmi: Sámediggi 2014.
Seamma girjjis lea maid anáraš- ja nuortalašgielat veršuvnnat. Anárašgillii Matti Morottaja: Oopâ saanijd ja nuortalašgillii Katri Fofonoff: Mattu saa´nid.
© Sámediggi – Sämitigge – Sääʹmteʹǧǧ
Sámi nástealbmi
Sámi nástealbmi
Materiálat luđenláhkai:
Infoteaksta: ds nástealbmi.pdf
Sánit: ds násttit sánit.pdf
Ságastallanfáttát:
Makkár áššiid sáhttá sevdnjes almmis oaidnit?
Mii lea mánnu?
Mii lea guovssahasat?
Mii lea násti?
Makkárat leat násttit ja guovssahasat oaidnit?
Maid násttit barget dahje ravket?
Leagoson násttit ollu vai uhccán almmis?
Maid násti bargá dalle go luhčče?
Manin násttiin leat namat?
Mii ávkkiid násttiin lea olbmuide?
Sámi nástealbmái sáhttá maid oahpásmuvvat Siida sámemusea neahttasiiddus. Siida-musea maahisweb-siiddus gávdno máinnas Stuorra sarvva bivddus:
http://www.samimuseum.fi/maahisw
Nástealbmi govat: Ursa
Grafihkat: Hannu Kangasniemi, Sámediggi
© Sámediggi – Sämitigge – Sääʹmteʹǧǧ
Áimmuguovlut
Áimmuguovlut
Gova ja sániid sáhttá luđet liŋkkas iežas atnui:
ds áimmuguovllut govva.pdf
ds áimmuguovllut sánit.pdf
Dihtego:
Beaivváš ihtá nuortin ja luoitá oarjjás. Gaskabeaivve áigge dat báitá máddin. Sámis goittotge beaivváš ii iđe skábman ollege ja fas geassit ijahis ija áigge dat báitá birra jándora.
Ovttaskas muoraid máttabealde leat eanet oavssit ja dat lea suohkadabbot go davábealde.
Sámmál šaddá buorebut geđggiid davábealde.
Giđđat muohta suddá johtilabbot máttabeale vilttiin.
Boahjenásti dahje Davvinásti šearrá alot davvin.
© Sámediggi – Sämitigge – Sääʹmteʹǧǧ
Kuuʹrniǩ
Kuuʹrniǩ
Kuuʹrniǩ lea nuortalaččaid árbevirolaš borramuš, mas guolli (omd. čuovža) lea biddjojuvvon láibbi sisa ja dan galgá borrat dego suopmelaččaid kalakukko.
© Sámediggi – Samedigge -Sääʹmteʹǧǧ